Najpiękniejszy totalny tulipan

Nigdy nie został mistrzem świata ani Europy. Dwie nadarzające się po temu okazje w jakimś sensie zmarnował. W roku 1974 w finale mundialu Holendrzy od drugiej minuty prowadzili z Niemcami 1:0. Uli Hoeness nie potrafił zatrzymać Cruyffa bez faulu, a Johan Neeskens zdobył bramkę z karnego. Holendrzy mieli przewagę, ale chyba zgubiła ich pewność siebie. Niemcom takie stany były obce, odrobili stratę i wygrali.

Dwa lata później, kiedy w półfinale mistrzostw Europy Holendrzy przegrali z Czechosłowacją, pokłócili się ze sobą, a Cruyff po prostu ich zostawił przed meczem o trzecie miejsce i wrócił do Barcelony.

Na mundial do Argentyny już nie pojechał. Znany holenderski dziennikarz Simon Kuper mówi, że Cruyff nie chciał rozstawać się z żoną, która coraz gorzej znosiła rozłąkę, ale może to była wymówka. Cruyff z reprezentacją rozstał się kilka miesięcy wcześniej.

To on w niej rządził, mówił, kto ma grać, a niektórzy trenerzy na to przystawali. Ponieważ miał podpisany indywidualny kontrakt z Pumą, a reprezentację Holandii ubierał Adidas, Cruyff odpruwał jeden z trzech pasków. Nikt w federacji nie śmiał zaprotestować. Jego partnerzy i następcy widzieli w nim nie tylko wyjątkowego gracza, ale i orędownika ich finansowych interesów. Kiedy spytałem Leo Beenhakkera, dlaczego prowadzona przez niego Holandia zawiodła na mundialu we Włoszech, poirytowany odpowiedział: „To nie była moja drużyna". Nie dodał, że piłkarze, wśród których byli Marco van Basten, Ronald Koeman i Frank Rijkaard, chcieli, aby trenerem został Cruyff. Ostatecznie nigdy nie poprowadził Holandii jako trener.

Cudowne dziecko

Miał 17 lat, kiedy w roku 1965 debiutował w Ajaksie prowadzonym przez Rinusa Michelsa. W następnym sezonie klub z Amsterdamu zdobył pierwszy z trzech kolejnych tytułów mistrza Holandii, a Cruyff strzelił 25 bramek w 23 meczach. Miał wówczas 19 lat. Rok później zdobył już 41 goli w 41 spotkaniach. W trzech następnych sezonach nie schodził poniżej 30 trafień. To było niezwykłe.

Kiedy Michels zebrał w Ajaksie następnych wybitnie utalentowanych piłkarzy, Johana Neeskensa i Johnny'ego Repa, i połączył ich ze starszymi, można było realizować coś, co trenerowi chodziło po głowie od dawna – futbol totalny. Ajax przez trzy lata z rzędu zdobywał Puchar Mistrzów. W roku 1973 Barcelona zapłaciła za Cruyffa prawie 1,5 miliona dolarów, co stanowiło wówczas rekord transferowy.

Był futbolowym geniuszem. Grał w sposób wcześniej nieznany, w pomocy i ataku. Trudno go było z kimkolwiek porównać. Zachował się stary film, na którym mały Johan żongluje piłką, a na zakończenie tego pokazu robi nożyce jak Pele. Miał wtedy ok. 12–14 lat. Ojciec już nie żył, matka pracowała jako sprzątaczka w Ajaksie. On rzucił szkołę, bo nie interesowała go tak jak piłka. Był drobny, szczupły, miał chude nogi, ale jeśli jakiemuś obrońcy wydawało się, że wyrzuci go z boiska – był w błędzie. Najpierw należało małego dogonić, a potem zabrać mu lub wybić piłkę, a to okazywało się niemożliwe.

Jego atutami były technika, szybkość, niezwykła koordynacja ruchów i podania zmieniające sytuację na boisku w sekundę. Był świetny technicznie, przechodził przez linie obronne jak chciał, ale wszystko to odbywało się według jakiegoś niezwykłego rytmu. Na zdjęciach piłka jest zawsze przy nodze Cruyffa. Jakby trzymała się na niewidzialnym sznurku, a on wszędzie zabierał ją z sobą.

Bohater Katalonii

Atutem Holendra raczej nie był jego charakter. Delikatnie mówiąc – nie był lubiany. Bywał chamski, pomiatał kolegami i dziennikarzami. Nie grał brutalnie, ale krzyczał, kłócił się z sędziami, zawsze uważał, że tylko on ma rację. Koledzy bardzo się starali, żeby nie spotkał ich gniew Cruyffa. Nawet starsi od niego i mający wielkie nazwiska. Po pierwszej połowie meczu finałowego o mistrzostwo świata z Niemcami, schodząc do szatni, w taki sposób dyskutował z sędzią, że otrzymał żółtą kartkę.

Niewiele się zmienił, kiedy został trenerem. W Ajaksie potrafił stworzyć wspaniałą drużynę, porównywalną z tą, w której sam zaczynał karierę. Miał w niej Marco van Bastena, Franka Rijkaarda, 18-letniego Dennisa Bergkampa i kilku innych, którzy wkrótce rozjechali się po Europie. Z takim Ajaksem wywalczył w roku 1987 Puchar Zdobywców Pucharów.

Dwa lata po tym sukcesie osiągnął taki sam z Barceloną. W roku 1992, w finale Pucharu Mistrzów, jego Barcelona pokonała na Wembley Sampdorię 1:0.