Przyjechali tu ojce moich ojców - reportaż z Kurytyby

Korespondencja? z Kurytyby

„Serdeczna matko, opiekunko ludzi, niech cię płacz sierot do litości wzbudzi. Wygnańcy Ewy do ciebie wołamy, zlituj się, zlituj, niech się nie tułamy" – Antonio Carlos Alberti Kulik nie mówił całej prawdy przez telefon, kiedy zapewniał, że u niego w domu mówi się tylko po portugalsku.

Zapomniał o ojcu. Mario Stanislao ma 80 lat, pierwszy raz w Polsce był w latach 90. z chórem, który śpiewał kościelne pieśni. Bardzo mu się podobało, chociaż w Warszawie padał deszcz. Ale ludzie byli wspaniali, tacy rodzinni.

Antonio, ?syn Mariana

Mario Stanislao woli być Marianem Stanisławem, chociaż urodził się w Brazylii i nie wie nawet, w której części Polski mieszkali jego przodkowie. Zastanawia się, czy przypadkiem nie uciekali z terenów Niemiec albo Rosji. Rozkręca się powoli, bo nie wie, czy jego język jest zrozumiały, wstydzi się błędów.

Zobacz więcej zdjęć

– Pomieszały mi się zwroty. Ojce moich ojców przyjechali tu, jak mieli cztery lata. Po polsku czytam, mówię i śpiewam, chociaż nigdy nie kończyłem żadnej szkoły, nie chodziłem na kursy – tłumaczy.

Pan Marian nie grał w piłkę, bo miał inne rzeczy na głowie. Najpierw był rolnikiem, pomagał swoim rodzicom, później poduczył się budowlanki, stawiał domy. Teraz hoduje barany, pokazuje je z dumą. Stoimy na tarasie domu jego syna Antonia. Dwa piętra w dzielnicy Santa Candida na przedmieściach Kurytyby.

Kiedyś po drugiej stronie ulicy było pole, teraz mieszkają tam kolejni Kulikowie: Rodrigo, Edson Luis, Jean Carlos Alberti, Josef, Hernanes, Dudu. Pan Marian ma sześcioro dzieci, trzynaścioro wnuków i troje prawnuków. Nikt nie mówi po polsku, może poza kilkoma zwrotami: „dzień dobry", „cześć", no i to słowo, które po portugalsku oznacza zakręt, a w Polsce jest przekleństwem.

Dom Alberta jest brazylijski. To znaczy dół jest dla gości, góra dla rodziny. Salon na dole wygląda jak stołówka w hotelu. Jest barek, lodówka, zmieści się tam więcej osób niż w miejskim autobusie. Zachowując wszelkie proporcje, tak samo wyglądał dom Cafu w Sao Paulo, który odwiedziliśmy tydzień przed mundialem. Brazylijczycy potrafią dzielić się swoim szczęściem, lubią spędzać czas razem. Alberto wita nas w czerwonej koszulce z białym orłem.

Jest jeszcze jedna wspólna rzecz z domem Cafu – boisko. Inne, bo asfaltowe, otoczone murem; po 15 minutach meczu, który przegrywamy 2:10, trudno złapać oddech. Nie ma autów, cały czas w ruchu. W relacjach rodzinnych Kulików ciężko się połapać – to syn, to zięć, to synowa.

Przez pół godziny w domu pojawia się kilkanaście osób, w tym pięcioletni Pedro, który chciałby jednak grać w reprezentacji Brazylii, bo Polska nie ma wielkich szans na sukces. Jest sobota, wieczorem będzie grill, wszyscy mężczyźni grają w piłkę, mają koszulki Kulik Equipe de Futebol, niektórzy biało-czerwone, bo z inicjatywy polskiego konsula w Kurytybie Kulikowie rozegrali już dwa mecze jako reprezentacja naszego kraju.

5:2 z Niemcami

– Drużyna powstała w 1980 roku. Byliśmy mistrzami amatorskiej ligi tak wiele razy, że nie potrafię powiedzieć dokładnie ile. To najsilniejsza amatorska liga w kraju. Nie pamiętam, kiedy przegraliśmy. Jesteśmy słynni na całą Brazylię. Jako reprezentacja rozegraliśmy dwa mecze, wygraliśmy z Ukrainą 19:0 i z Niemcami 6:2 – mówi Alberto.

Po powrocie do Sao Paulo sprawdzamy zasięg sławy Kulików. Jest lokalny, rzadko pisze o nich nawet miejscowa prasa. Mecze z Ukrainą i Niemcami odbyły się na miejskim stadionie, ale media nie są pewne co do wyników, z Ukrainą było tylko 16:0, z Niemcami 5:2. Tak naprawdę nikt się nie przejmuje rezultatami. Chodzi o to, by ożywić lokalne mniejszości – polska i niemiecka są tutaj największe.

Polonię w Brazylii szacuje się na 800 tysięcy osób, jest nas więcej niż Indian. Najwięcej Polaków przybyło tu w 1890 roku, gdy zaczęła się brazylijska gorączka. Kiedy nie było nas na mapie Europy, na emigrację do Brazylii zdecydowało się ponad 100 tysięcy osób. Mamy tu swoje osady – Orle, Warta czy Nova Dantzig. Stan Parana, którego stolicą jest Kurytyba, od początku był głównym celem podróży. Większość emigrantów była rolnikami, inteligencja tu nie uciekała. Polskie szkoły budowano do czasu, gdy w 1938 roku prezydent Getulio Vargas zakazał używać innych języków niż portugalski. Sytuacja Polonii poprawiła się trochę, kiedy papieżem został Jan Paweł II, jednak dopiero powstanie Braspolu w 1990 roku spowodowało ożywienie kontaktów ludzi z polskimi korzeniami.

Dom papieża

Papież był w Kurytybie w 1980 roku. Witano go na stadionie w tradycyjnej chacie polskiego emigranta. To nie był polski pomysł, wymyślił to Włoch. Dom, który przed wojną równie dobrze mógłby stać w Wadowicach, przetransportowano tutaj specjalną ciężarówką. Po pielgrzymce nie mógł już pełnić swojej dotychczasowej funkcji, stał się więc pierwszym budynkiem, który posłużył do zbudowania w centrum miasta Parku Jana Pawła II, skansenu pełnego chat z lat wczesnej emigracji. Są tu stodoła, kuźnia, z domu, w którym był papież, stworzono kaplicę, obraz Matki Boskiej przyjechał z Częstochowy.

– Jesteśmy tu już 33 lata, jako park etniczny zajmujemy pierwsze miejsce wśród wszystkich tego typu placówek w całej Brazylii. Odwiedzają nas tysiące ludzi tygodniowo. Tu bije serce brazylijskiej Polski, jesteśmy znani w całym kraju – mówi Danuta Lisicki de Abreu.

– W Kurytybie mieszka 12 grup etnicznych, ale to Polonia jest najsilniejsza. Możecie być z nas dumni, naszą kulturą interesują się nie tylko emigranci, ale też lokalna społeczność. Chcą jechać do Polski, poznać naszą historię – opowiada pani Danuta. Dodaje, że obiecała papieżowi, iż do końca swojego życia będzie się starać, by w Kurytybie, w domu, w którym rozpoczął swoją wizytę, kultywowana była polskość.

Kopernik z Polski

Lisicki de Abreu pochodzi z Wileńszczyzny. Jej rodzice byli po studiach, trafili do łagru. Kiedy o tym opowiada, ma w oczach łzy. Zaprasza na napoleonki, normalnie za 4 reale, ale przecież chce nam pokazać, że jesteśmy gośćmi. Jej park, bo to jest jej park, a nie miejski, poza chatami urządzonymi w stylu dowolnym – nie brakuje choćby elementów łowickich – ma dwa pomniki.

Z Mikołaja Kopernika Lisicki de Abreu trochę się tłumaczy. – Dostaliśmy go z Polski, kiedy w kraju była komuna. Ale przecież to też była Polska – mówi. Kopernik wygląda jak Kopernik. Z Janem Pawłem II jest gorzej.

Kulikowie dla swojej drużyny wybrali złocisto-brązowe barwy. Edson żartuje, że brązowy jest od koloru butelek po piwie, a złoty to piwo, więc nie można sobie wyobrazić lepszego połączenia. Orła Białego mają na piersi, owinięty jest polsko-brazylijską flagą z napisem „Kulik".

Ta drużyna to głównie wnuki pana Mariana, mecz z Ukrainą – nieważne 16:0 czy 19:0 – był łatwy, bo Ukraińcy nie byli sportowcami, ale członkami folklorystycznej kapeli. Co innego Niemcy, którzy trenują regularnie. Spotkanie zaaranżował polski konsul generalny Marek Makowski. Były pierogi, występy zespołów Wisła i Junak oraz hymny Brazylii, Niemiec, Polski i Unii Europejskiej, odśpiewane przez chór imienia Jana Pawła II. – To był trudny mecz, bo trzeba było odrabiać straty – mówi Edson.