Niesprawiedliwość nie tylko sportowa. Powstanie film o Janie Banasiu

Rzeczpospolita: Wkrótce na ekrany wejdzie pański film, którego bohaterem jest piłkarz Jan Banaś. Ale właśnie: to film o nim, o Górniku Zabrze, o Śląsku...?

Jan Kidawa-Błoński: O wszystkim po trochu. To film wielopłaszczyznowy. Nie sposób oddzielić losów Banasia od losów Śląska i historii Polski lat PRL. Jego życiorys jest tak fascynujący i wtopiony w tamte czasy, że można mówić o dramacie.

Przypomnijmy więc, kim jest Jan Banaś i na czym polega wyjątkowość jego losów.

Podczas wojny jego matka zakochała się w oficerze niemieckim, pojechała za nim ze Śląska do Berlina i tam w roku 1943 na świat przyszedł Heinz-Dieter Banas. Miejsce urodzenia wpłynęło na jego dalsze życie. Nawet jeśli nie dosłownie, to w sensie symbolicznym. Matka wróciła z synem na Śląsk, obydwoje byli przekonani, że ojciec zginął na froncie, a on w Niemczech ułożył sobie drugie życie. Odezwał się w latach 60., kiedy dowiedział się, że syn jest znanym w Polsce piłkarzem. Wbrew pozorom to nie jest początek sielanki rodzinnej ani szczęśliwe zrządzenie losu.

Nie będę udawał – znam tę historię z ust samego Banasia. Ojciec, którego od urodzenia nie widział na oczy i na którego miłość liczył, okazał się człowiekiem działającym z niskich pobudek. Syn zaryzykował dla niego karierę, przy okazji wyjazdu Polonii Bytom pozostał nielegalnie w Niemczech, a na miejscu czekało go rozczarowanie. Pomogli mu obcy ludzie, jednak ostatecznie wrócił do Polski.

Tak to z grubsza wyglądało. Wracał ze strachem, jaki w tamtych latach towarzyszył tym nielicznym uciekinierom ze Śląska, którzy zdecydowali się na powrót. Pomógł mu wojewoda śląski generał Jerzy Ziętek, dając młodemu chłopakowi, który nie miał złych intencji, niemal ojcowskie poczucie bezpieczeństwa. Banaś przeszedł z Polonii do Górnika, gdzie grał jeszcze lepiej. Tym bardziej że znalazł się w najlepszej drużynie polskiej i jednej z najlepszych w Europie, razem ze Stanisławem Oślizłą, Włodzimierzem Lubańskim i Zygfrydem Szołtysikiem.

Trudno mi znaleźć w historii polskiego sportu bardziej bulwersujący przykład niesprawiedliwości. Banaś swoją grą i bramkami przyczynił się do awansu reprezentacji Polski na igrzyska olimpijskie i na mistrzostwa świata, ale na finały żadnej z tych imprez nie pojechał, ponieważ rozgrywano je w Niemczech. A po tak zwanej ucieczce do Niemiec Banaś mógł wyjeżdżać wszędzie, tylko nie do Niemiec. Czy o tym też mówi pan w filmie?

To niesprawiedliwość nie tylko w kategoriach sportowych. Dziś warunki życia Banasia są więcej niż skromne. Nie lepsi od niego koledzy wrócili z igrzysk ze złotymi medalami, dzięki czemu mają zapewnione stypendia olimpijskie, pozwalające godnie żyć. On nie ma nic, tym bardziej że podczas kariery, kiedy wiodło mu się dobrze, nie myślał o przyszłości.

Powiedzmy sobie wprost: był typem przystojnego lekkoducha, który cieszył się powodzeniem u kobiet, będącym powodem zazdrości kolegów, ale nigdy z żadną się nie związał. Był całe życie sam i zawsze pamiętał o matce, która dożyła zresztą sędziwego wieku.

Tak było. Toteż my na potrzeby filmu znaleźliśmy mu miłość. Bo to jest film zainspirowany życiem Jana Banasia, ale nie biograficzny. Spędziłem na rozmowach z nim wiele godzin, poznałem mnóstwo faktów, a to wszystko dało materiał na scenariusz, który napisałem wspólnie z Jackiem Kondrackim.

Można więc oczekiwać filmu w stylu „Skazanego na bluesa" czy „Pamiętnika znalezionego w garbie".

Nie tyle może w stylu, ile w podobnym śląskim klimacie. Ale Jan Banaś w żaden sposób nie przypomina ani Ryszarda Riedla z grupy Dżem, ani garbatego Janka czy Antka, bohaterów „Pamiętnika znalezionego w garbie". Poza tym do Ryśka Riedla miałem stosunek emocjonalny, bo byłem jego stryjem. Z Banasiem łączy mnie mój Śląsk. Do klimatu dojdzie też śląska gwara, którą posługuje się kilku aktorów.

No właśnie, kogo zobaczymy w filmie?

Jana Banasia zagra Mateusz Kościukiewicz, jego matkę Magdalena Cielecka, generała Ziętka Marian Dziędziel, ojca Paweł Deląg, ojczyma Eryk Lubos. Marian Dziędziel pochodzi z Gołkowic koło Wodzisławia, a Eryk Lubos z Tarnowskich Gór. Obydwaj mówią gwarą jak profesor Miodek. Wspomnianą miłość piłkarza zagra modelka Karolina Szymczak, która wystąpiła już w hollywoodzkim „Herkulesie". Stworzyliśmy też fikcyjną postać przyjaciela Banasia, piłkarza Ruchu. W tej roli wystąpi Sebastian Fabijański. Poza tym wielu młodych aktorów, którzy wcielili się w role znanych piłkarzy, m.in. Włodzimierza Lubańskiego, Jerzego Gorgonia, Zygfryda Szołtysika i Kazimierza Deyny.

Rozumiem, że Magdalena Cielecka gra młodą matkę Banasia. A tę starszą?

Też ona.

To niemożliwe. Magdalena Cielecka nie podlega procesowi starzenia.

Oczywiście, że nie. Ale charakteryzacja czyni cuda.

I aktorka się na to zgodziła?

Sama tego chciała. Bardzo ładnie starzeje się na ekranie.

Jakoś to będę musiał przeżyć. Kariera Banasia trwała prawie 30 lat i rozgrywała się w kilku krajach, a nawet na trzech kontynentach. Jak sobie daliście z tym radę?

Akcja filmu toczy się na Śląsku, w Niemczech, a nawet w Brazylii, na stadionie Maracana w Rio de Janeiro. Wszystko to kręciliśmy na polskich, przede wszystkim śląskich stadionach Górnika Zabrze, gdzie jest jeszcze stara trybuna, i Śląska Świętochłowice. Rolę wiedeńskiego Prateru, gdzie odbywał się finałowy mecz Górnika z Manchesterem City o Puchar Zdobywców Pucharów, zagrał stadion Skry w Warszawie. Pokażemy ten finał w artystycznej formie, w zwolnionych tempach, dzięki czemu widać każdą kroplę deszczu, potu, zetknięcie buta z piłką. W całym filmie będą zdjęcia archiwalne z meczów Górnika i reprezentacji, połączone z tym, co tworzyliśmy sami. Dalekie plany ujęć boiska są prawdziwe, w zbliżeniach grają aktorzy.