Piłki przestały być skórzane, bawełniane koszulki odeszły

Aż do lat 70. na strojach piłkarskich nie było żadnych widocznych znaków fabrycznych producenta. Do tego czasu koszulki, spodenki i getry zawodników różniły się tylko kolorami i jakością bawełny. Po kilku praniach bawełna traciła kolor, a im gorszej jakości była, tym bardziej się rozciągała – koszulka traciła fason.

Przez lata wzory koszulek zmieniły się nieznacznie. Różnice widać przy szyi. Były koszulki typu polo (używane najpierw przez Francuzów), z kołnierzykami i półgolfy lub w serek. Górnik i Lech grywały w koszulkach sznurowanych pod szyją. Taką modę upowszechnili Niemcy z RFN, ale wzięli ją z przedwojennej Anglii. Jeszcze w połowie lat 60. używano koszul rozpinanych od góry do dołu, jak do marynarki. Odeszły wraz ze sznurowanymi piłkami z „cyckiem".

Na początku lat 70. bawełnę zaczęły zastępować sztuczne tworzywa. Ponieważ nie zawsze były przyjemne i wbrew zapewnieniom producentów nie przepuszczały powietrza i nie pochłaniały potu, wielu piłkarzy wkładało pod nie bawełniane T-shirty. Przez dziesięciolecia zawodnik wkładał koszulkę w rozmiarze odpowiadającym jego budowie. W latach 80. i 90. zapanowała kilkuletnia moda na koszulki o numer większe, aby piłkarz czuł się w nich swobodnie. A ponieważ już wtedy większość graczy nosiła koszulki wyłożone na spodenki (Michel Platini zawsze), a sędziowie z tą modą przestali walczyć, można jeszcze było mówić o wentylacji.

Spodenki Maradony

Zmieniło się to pod koniec wieku. Firma Kappa (powstała w Turynie w roku 1916) wyprodukowała koszulki z lycry, obciskającej ciało. Ten rodzaj przyjemnego materiału nie tylko eksponował budowę piłkarza, ale znacznie utrudniał zatrzymanie go poprzez złapanie za koszulkę. Wkrótce w ślady Kappy poszła Puma. Włosi, którzy w roku 2006 zdobyli tytuł mistrza świata, grali właśnie w takich koszulkach. Gdy widzi się reprezentacyjną koszulkę Samuela Eto'o z Kamerunu, trudno uwierzyć, że piłkarz się w nią zmieści. Kiedy ją włoży, wygląda jak kulturysta w stroju aerodynamicznym.

Spodenki najpierw były długie, z latami coraz krótsze, aż w latach 70. ledwie zakrywały pośladki. W Europie obowiązywał klasyczny model wylansowany przez firmę Adidas – z rozcięciem z boku. Wersja bogatsza miała wszyte bawełniane slipy, ale to kłóciło się trochę z higieną, więc piłkarze woleli swoje slipy. Najpopularniejszy model tych spodenek nosił nazwę Franz Beckenbauer.

To wszystko działo się w czasach, w których szorty i bermudy nie były modne (przynajmniej w Europie). Nosiło się raczej spodenki krótkie, jak od harcerskiego mundurka. Przed mundialem w Argentynie (1978) przełomu dokonali Argentyńczycy. Ich trener Cesar Luis Menotti zażądał wyprodukowania spodenek maksymalnie krótkich, aby widać było mięśnie dwugłowe i czworogłowe uda, które piłkarze mają akurat wyjątkowo rozwinięte. Krótkie, obcisłe spodenki (u nas zwane po prostu „opnijdupkami") miały też sprawiać wrażenie, że nogi piłkarza są dłuższe niż w rzeczywistości. A ponieważ Argentyna została mistrzem świata, moda przez nią wprowadzona rozlała się na kilka lat po wszystkich stadionach świata. Inna sprawa, że korpulentny Diego Maradona w spodenkach do kolan wyglądałby niepoważnie.

Patent Adi Dasslera

Z czasem lekarze stwierdzili ponad wszelką wątpliwość, że krótkie wąskie spodenki są dla mężczyzny niezdrowe i ograniczają możliwość ruchów. Wrócono więc do dłuższych, luźniejszych, a dziś panuje pod tym względem dowolność. Wpływ na to miało też wykorzystanie lycry. Piłkarze chcący mieć poczucie bezpieczeństwa i ciepła smarowali uda maścią rozgrzewającą i wkładali spodenki z lycry, a dopiero na nie – te właściwe. A ponieważ panowała powszechna dowolność kolorów i boisko wyglądało jak kiermasz wyrobów ludowych, FIFA wprowadziła przepis zobowiązujący gracza do używania lycry w takim samym kolorze jak spodenki.

Buty piłkarza przeszły przez dziesięciolecia taką metamorfozę, że nie można już mówić o ciągłości, lecz o całkiem nowym narzędziu pracy. Przełom technologiczny dokonał się na mistrzostwach świata w Szwajcarii (1954). Twórca Adidasa Adi Dassler opatentował wtedy jeden ze swoich licznych wynalazków. Tym razem były to skórzane kołki, wkręcane w podeszwy butów. Do tej pory zawodnicy grali w butach, które miały zwyczajowo sześć kołków przytwierdzonych na stałe do szerokich pasków na podeszwie buta. To było dobre, ale na suche boisko z krótko ściętą trawą. Kiedy spadł deszcz, zawodnicy nie mogli utrzymać równowagi. Adi Dassler wymyślił więc wkręcane kołki o różnej długości. W dniu finału Niemcy – Węgry padał deszcz. Niemcy wkręcili więc długie korki, a Węgrzy zostali w swoim przestarzałym obuwiu i przegrali. Może nie z tego powodu, ale jakkolwiek by patrzeć – mieli gorszy sprzęt.

Buty dla Króla

Potem gwiazdorzy zaczęli mieć swoje kaprysy. Puma zrobiła dla Pelego but z wyjątkowo długim językiem, zasłaniającym nawet część piszczela. Taka była wola „Króla futbolu". Wkrótce pojawił się model, który z różnymi modyfikacjami przetrwał do dziś. Nosi nazwę King i jest jednym z najlepiej sprzedających się modeli ostatnich 40 lat. Konkurencję wytrzymują dwa modele Adidasa – World Cup przygotowany na mundial w Argentynie (1978) oraz Copa Mundial – na mistrzostwa świata w Hiszpanii (1982), obydwa zrobione z kangurzej skóry.

To jest klasyka, wciąż widoczna i ceniona na boiskach. Ale te same firmy oraz trzeci chronologicznie potentat – Nike, stawiają dziś przede wszystkim na zdobycze techniki i technologii. Dziś po najważniejszych boiskach świata biega się w butach, w których skórę i bawełnę zastąpiły tworzywa kosmiczne, włókna węglowe i nie wiadomo co jeszcze. Takie buty ważą tyle co batonik i siłą rzeczy mają mniejszą trwałość.

Kolorowe jarmarki

Moda w futbolu byłaby niczym bez gwiazd, ich fanaberii, upodobań, słabości. Do roku 1970 grano wyłącznie w butach koloru czarnego. Wyłomu w tej tradycji dokonał mistrz świata Anglik Alan Ball, który wybiegł na mecz Arsenalu w białych butach, wyprodukowanych przez duńską firmę Hummel. Puma pierwsze białe buty zrobiła dla Niemca Guentera Netzera (nosił nr 47). Wejście na rynek firmy Nike i coraz wyższa klasa piłkarzy afrykańskich, lubiących kolorowe stroje, sprawiły, że inny kolor butów piłkarskich niż czarny podczas mistrzostw świata we Francji (1998) już nikogo nie szokował. Dziś to norma.