Szachy i polityka: Ukraina lepsza od Rosji

W turnieju o mistrzostwo świata wystąpiły 64 szachistki, które konkurowały w systemie pucharowym (przegrywający odpada). W pierwszych pięciu rundach skojarzone ze sobą zawodniczki grały po dwie partie z dłuższym czasem do namysłu (tzw. tempo klasyczne), a w przypadku remisu 1-1 rozgrywały dogrywki tempem przyspieszonym. Dwie szachistki, które dotarły do finału – Marija Muzyczuk (Ukraina) i Natalia Pogonina (Rosja) – rozegrały minimecz z czterech partii tempem klasycznym. Górą była Muzyczuk. Ukrainka ze Stryja pod Lwowem wygrała drugą partię minimeczu, a pozostałe trzy zremisowała.

Przed dotarciem do finału triumfatorka zawodów wyeliminowała m.in. byłą mistrzynię świata Antoanetę Stefanową (Bułgaria) i główną faworytkę turnieju – Humpy Koneru (Indie). Na swojej drodze spotkała też jedyną reprezentantkę Polski – Monikę Soćko, którą pokonała w drugiej rundzie. W pierwszych dwóch partiach tego spotkania padły remisy, a potem Muzyczuk wykazała swoją wyższość w dogrywkach tempem przyspieszonym.

– Po zawodach wysłałam Mariji gratulacje. Dodałam zdanie, że sama wypadłam całkiem nieźle, bo przegrałam tylko z mistrzynią świata – powiedziała nam Monika Soćko. Jak zauważa nasza arcymistrzyni, Ukrainka żyła dotąd w cieniu swojej starszej siostry Anny, która także grała w pucharze i dotarła do ćwierćfinału. – Marija zawsze uchodziła za dobrą, solidną szachistkę, ale nigdy nie błyszczała, nigdy nie miała wielkiego sukcesu – dodaje Monika Soćko.

Teraz ten sukces nadszedł, choć wywalczony tytuł – wbrew swojej nazwie – nie da na razie reputacji najlepszej szachistki świata. Taką bowiem opinią cieszy się dotychczasowa mistrzyni, 21-letnia Chinka Hou Yifan, która w zawodach w Soczi nie wzięła udziału. Wygrała za to dwuletni cykl Grand Prix 2013-2014, co pozwoli jej powrócić do walki o mistrzostwo świata w niedalekiej przyszłości. Mecz o kobiecy tytuł między zwyciężczynią turnieju pucharowego i zwyciężczynią Grand Prix powinien się odbyć do końca 2015 r., choć – biorąc pod uwagę notoryczne poślizgi Międzynarodowej Federacji Szachowej (FIDE) – nie da się wykluczyć, że zostanie rozegrany później.

Zawody w Soczi, a zwłaszcza ich zakończenie, miały też podtekst polityczny. Rosyjskie władze, działające w symbiozie z mediami głównego nurtu, wykorzystują takie imprezy do autopromocji, a pośrednio do promocji polityki państwa. Nie inaczej było tym razem. Co prawda prezydent Putin – inaczej niż przy ubiegłorocznym meczu o mistrzostwo świata mężczyzn (również w Soczi) – nie pojawił się na sali gry, ale wysłał uczestniczkom list powitalny. Na zakończeniu imprezy główną figurą urzędową był wicepremier Arkadij Dworkowicz, główny promotor szachów w Federacji Rosyjskiej.

Biorąc pod uwagę wrogie relacje między Rosją i Ukrainą, można byłoby oczekiwać, że triumf szachistki z Ukrainy wprawi gospodarzy w zakłopotanie. Rosjanie wybrnęli z sytuacji dość zręcznie, demonstrując pozytywne nastawienie do wszystkich zawodniczek, w tym także do 5-osobowej reprezentacji znad Dniepru. Niewykluczone zresztą, że nie musieli dokładać specjalnych starań, bowiem jest regułą, że szachiści i działacze szachowi potrafią utrzymywać dobre relacje także wtedy, kiedy ich państwa okazują sobie wrogość.

Tymczasem osobiste więzi między szachistami z Rosji i Ukrainy są dość bogate i na ogół pozytywne. Podczas ceremonii zakończenia imprezy jej główny organizator, Andriej Fiłatow, określił się jako wychowanek ukraińskiej szkoły szachowej, dodając, że mecz finałowy między reprezentantkami Rosji i Ukrainy był od początku jego „marzeniem". Wicepremier Dworkowicz wzmocnił ten przekaz, oświadczając, że sprawa była dyskutowana z rosyjskimi liderami – z prezydentem i premierem – i wszyscy byli zgodni, że dobór finalistek nie mógł być lepszy.

– To zdrowa rzecz, kiedy Rosja i Ukraina spotykają się w finale. Nie dlatego, że zależy nam na walce, ale dlatego, że to bardzo dobrze, kiedy sąsiedzi spotykają się w zawodach sportowych. Lepiej, kiedy dochodzi do tego w takich właśnie miejscach, w tym także przy szachownicy – powiedział Dworkowicz.

O możliwościach spotkań w innych miejscach, na przykład na polach walki w Donbasie, nie powiedział ani słowa, ale wydaje się, że ta alternatywa – zawarta w niedopowiedzeniu – niektórym słuchaczom sama się narzuciła. Marija Muzyczuk nie psuła gospodarzom pozytywnej narracji, kilkakrotnie podkreślając, że w Soczi czuła się znakomicie. – Bardzo mi się tutaj spodobało. Chciałabym wyrazić wdzięczność Rosyjskiej Federacji Szachowej za organizację tego turnieju i za to, że starali się robić wszystko jak najlepiej – powiedziała nowa mistrzyni świata w wywiadzie dla stacji Rossija 1.

A jednak po konfrontacji z tym, co się działo poza salą gry, jej słowa mogły wywołać odczucia mieszane. W dzienniku wspomnianej powyżej stacji fragment wywiadu z Mariją Muzyczuk został poprzedzony komentarzem lektora, wedle którego Ukrainka wyniosła z Soczi mnóstwo dobrych wrażeń, a „Rosja okazała się dużo bardziej przyjazna, niż to się obecnie przedstawia w ojczyźnie dziewczyny". Chwilę wcześniej widzowie mogli się zapoznać z blokiem materiałów ostro krytykujących porządki na Ukrainie, a także potępiających ukraińską armię, której zarzucano artyleryjski ostrzał ludności cywilnej w wioskach w okolicach Doniecka.

Czy ukraińska arcymistrzyni nie dała się wplątać w tryby propagandy władz i mediów Rosji? Ludzie sportu często są poddawani tego typu zabiegom, a jedyną szansą na uniknięcie wszelkich dwuznaczności bywa absencja w ważnych zawodach. Ci, którzy walczą o najwyższe tytuły, rzadko kiedy mogą sobie na coś takiego pozwolić. Uprzejmości Muzyczuk pod adresem gospodarzy skomentował dla nas lwowski arcymistrz Jurij Wowk: – Marija nigdy nie dzieliła się ostrymi opiniami na temat Rosji, jak na przykład ja. Nie do końca popieram taką neutralność, ale to jej prawo.