Saga piłkarskich Szczęsnych

Tekst z tygodnika Plus Minus

Dwa samochody zatrzymują się obok siebie na czerwonym świetle. Za kierownicą pierwszego siedzi Maciej Szczęsny, drugiego – Dariusz Kubicki, kiedyś znany piłkarz Legii Warszawa i kilku angielskich klubów.

– Ładna bryka. Się gra, się ma – zagaduje Kubicki, otwierając okno. –  Ładna i do tego kupiona bez sprzedawania meczów – odpowiada Szczęsny. Światło zmienia się na zielone i kończy krępującą ciszę.

Szczęsny senior w środowisku piłkarskim ma głównie wrogów. Pytany, czy przez dziewięć sezonów w Legii nie udało mu się z nikim zaprzyjaźnić, po kilku sekundach zastanowienia odpowiada: „Nieprawda, przyjaźnimy się z Jackiem Bednarzem".

Szczęsny przyznał kiedyś, że koledzy z drużyny przepijali jego karierę, bo gdyby nie morze alkoholu, Legia znaczyłaby więcej w Europie, a piłkarze zarobiliby więcej albo w Polsce, albo kupieni przez zachodnie kluby. W jego słowach jest zwykle dużo ironii, przeciętny piłkarz go nie rozumie, ci inteligentniejsi orientują się, że za często mówi prawdę. Maciej zresztą nie mówi, on przemawia. Choć skończył tylko osiem klas podstawówki, miażdży rozmówcę erudycją.

Przez całą piłkarską karierę przekraczał kolejne granice. Pokazywał, że można być ważną częścią drużyny bez integracji za pomocą wódki. Przechodził z Legii do Widzewa, potem wracał do Warszawy, ale do Polonii, a gdy tam nie doceniono dzieła całej drużyny, skorzystał z oferty Wisły Kraków. Z czterema klubami pięć razy wywalczył mistrzostwo Polski i nic sobie nie robi z tego, że nienawidzi go niemal cała kibicowska Polska. Teraz do odegrania ma jeszcze jedną publiczną rolę – ojca pyskatego 21-latka, który nagle stał się największą polską nadzieją na Euro 2012.

Wojtek jest jego kopią. W reklamówce firmy Orange, sponsora reprezentacji, pytany o największą zaletę odpowiada, że to pewność siebie. Za największą wadę uważa zbytnią pewność siebie. Zna swoją wartość – kiedy w hierarchii bramkarzy w Arsenalu był trzeci lub czwarty, bez skrupułów mówił o tym, że zasługuje na miejsce w pierwszej jedenastce. Gdy przez szczęśliwy zbieg okoliczności je dostał, udowodnił, że miał rację. Selekcjoner Franciszek Smuda od młodego Szczęsnego zaczyna ustalanie składu. Mówi do niego Maciek, bo z Maćkiem też kiedyś pracował, a różnią się według niego tylko tym, że młody nie jest siwy.

Skrzydła Pegaza

Mieszkanie na Nowolipkach jest malutkie, łazienka ma 1,2 na 1,2 metra. Mieści się w niej wanna, toaleta i piecyk. Mały Maciek szybko dorasta, bo rodziców, którzy są nauczycielami, ciągle nie ma, a pięć lat po nim na świat przychodzi Piotr. Jest chory umysłowo, ma ataki agresji. Potrafi nagle zacząć walić głową w ścianę, więc ciągle trzeba go pilnować.

Jest takie zdjęcie z warszawskiego zoo. Maciek ma sześć lat i siedzi na kucyku, obok stoi matka Janina. Jest zima, ale jej buty to tylko cienkie płótno. Matka jest nauczycielką polskiego, historii i rosyjskiego, ojciec Kazimierz uczy matematyki, fizyki i mechaniki, daje korepetycje po całej Warszawie, a że nie ma samochodu, to nie ma go w domu. U Szczęsnych biedy nie było, ale się nie przelewało.

Kiedy Maciek ma sześć lat, idzie do szkoły. Rok wcześniej niż inni. Umie już czytać, pisać i liczyć. Śmieje się z kolegów, którzy sylabizują i nie dają sobie rady z początkowym nauczaniem. Matce nauczycielstwo daje poczucie wyższości, synowie dorastają w atmosferze tego, że to ona jest inteligentniejsza niż inni. Dziś Maciek nie utrzymuje z nią kontaktów, brat Piotr przebywa w zakładzie psychiatrycznym. Wspomina Maciek: – W szkole nabierałem poczucia, że jestem lepszy. Nudziłem się na zajęciach. A kiedy przyszła czwarta klasa, okazało się, że nie umiem się uczyć.

Przeniósł się do szkoły sportowej na Piaseczyńskiej, profil lekkoatletyczny, testy przeszedł bez problemów. Matka zaczęła pracę w redakcji publicystyki kulturalnej TVP, tworzyła „Pegaza" i dostała jeszcze większych skrzydeł. Maciek za rogiem czekał, aż wyjdzie do pracy, żeby wrócić do domu i czytać książkę. Czytał dużo, choć nie zawsze wszystko rozumiał.

Jeśli matka nie wychodziła z domu, to jeździł autobusem albo szedł do kina i spał na porannych seansach. Trenował już w Gwardii i wszystko było dla niego ciekawsze od nauki. Na biurku zielonym flamastrem narysował akcję Jana Domarskiego z meczu Anglia – Polska. Napisał słowa Jana Ciszewskiego: „Proszę państwa, sęsacja na Wembley". Po półtora roku wyrzucili go ze szkoły. Matka długo mu tę „sęsację"  wytykała.

Wojtek, czyli palma

Kiedy Wojtek ma trzy miesiące, ojciec wyprowadza się z domu. Mieszkają ze starszym o dwa i pół roku starszym bratem Jankiem i mamą Alicją na Pradze. Jeszcze o dwa lata starsza byłaby Natalka, ale ginie przygnieciona trzepakiem podczas spaceru z ciężarną matką. Alicja odrzuca ważący 150 kilogramów trzepak kilka metrów dalej, ale obwinia siebie o śmierć dziecka. Kilka dni później Maciek próbował podnieść trzepak, ale był za ciężki.

Ciąża z Jankiem była zagrożona, historia powtarza się z Wojtkiem, ale chłopcy rodzą się zdrowi i garną do sportu – Alicja przez kilkanaście lat trenowała piłkę ręczną. Maciej dzięki wyprowadzce szybciej uświadamia sobie, na czym polega bycie tatą.

– Stałem się bardziej zaangażowany, zrozumiałem, że ojcostwo trzeba cenić i szanować. Ala nie utrudniała mi kontaktów z dziećmi, a ja trafiłem na Jagodę, która okazała się fantastyczną kobietą i zżyła się z nimi, a one z nią – opowiada Maciej.

Twierdzi, że gdyby zdawał sobie wówczas sprawę, jak ciężkie chwile czekają jego oraz dzieci, nie odszedłby od żony. Próbowałby żyć pod jednym dachem, udawałby, że są przyzwoitym, zgodnym małżeństwem i wychowują potomstwo. Ich związek nazywa jednak efektem fascynacji 15-latków, którzy później mają dzieci.

Janek i Wojtek tańczą, chodzą na zajęcia gimnastyczne i oczywiście próbują grać w piłkę. Janek ma mniej talentu do futbolu, ale tańczy najlepiej w całej rodzinie. Teraz mówią o nim, że jest z całej trójki najporządniejszy. Nie wychyla się, żyje spokojnie, studiuje. Trenuje w Radości, bo ma na to ochotę, od dawna wie, że nie będzie już z niego bramkarz ekstraklasy. Po ostatnim wypadku motocyklowym ma problemy z palcem.

Wojtek regularne treningi w bramce zaczyna w wieku dziewięciu lat, w Agrykoli. Wcześniej próbował grać w ataku, ale ojciec, patrząc na jego wyczyny, zasugerował, by jednak założył rękawice. Chłopak szybko się uczy, ale treningi z ojcem nie zawsze kończą się głaskaniem po głowie. Tata wpada do domu kilka razy w tygodniu i zawsze wymaga. – Znajomych im nie wybierałem, ale starałem się jakoś kreować system wartości. Nie za każdym razem mi to wychodziło – mówi Maciej.

Ostatni wspólny trening odbyli, gdy Wojtek miał 13 lat. To wtedy młody powtarzał, że „tak się nie da" i „tak nie można". Ojciec nie lubił, gdy utalentowany syn marudził, więc zdjął rękawice i powiedział: – Kariery to ty nie zrobisz, palma ci odbiła.

Maciek – udawanie twardziela

Kiedy Maćka wyrzucają ze szkoły sportowej, wraca do rejonówki. W siódmej klasie ma 111 dni nieobecnych, nieusprawiedliwionych. Zdaje z dwójką z chemii i nagannym zachowaniem. Marzy o liceum, ale marzenia w zderzeniu z konkursem świadectw tylko bolą. Jego koledzy potrafią zagotować wodę na herbatę, on interesuje się kuchnią, piecze nawet ciasta. W zawodówce gastronomicznej czeka go jednak kolejne bolesne zderzenie z rzeczywistością. Trafia do jarzyniarni.

– O 6 rano czekała na mnie fura sałaty albo kapusty. Najczęściej była zgniła i śmierdziała, bo dzień wcześniej wieczorem zamiast ją umyć, ktoś zalał tylko wodą. A obiad z tego trzeba było zrobić. Jak dziewczyna z burakami przewróciła się na schodach, to też usłyszała od nauczycieli: „Co stoi? Szczotka i zamiatać, ludzie chcą buraki do kotleta". Po pół roku przenieśli mnie na dział porządki. Tam już nie wytrzymałem.

Rodzice wybłagali znajomego dyrektora, by przyjął syna do liceum Słowackiego na Wawelskiej. Ale Maciek do liceum też nie chodził, uczył się sam. Pomagał Ali, która później została jego żoną. Nauczyciele godzili się, by – jeśli nie przeszkadza – był wolnym słuchaczem.

W redakcji publicystyki TVP zatrudnił się jako goniec, ale 13 grudnia 1981 roku przygoda się skończyła. W stanie wojennym nie  można było zatrudniać nieletnich współpracowników. W Gwardii powiedział, że jeśli nie dostanie stypendium, to rzuca piłkę i idzie do łopaty. Dostał 12 tysięcy złotych, z czego połowę oddawał innemu młodemu zdolnemu Tomaszowi Pocialikowi. Zostawiał je dla niego w sekretariacie nawet wtedy, gdy Pocialika w Gwardii już nie było. Tyle że Szczęsnemu nikt o tym nie powiedział.

– Poszedłem do klubu i powiedziałem, że są złodziejami, wykorzystując moją naiwność. Walnąłem drzwiami. Po trzech dniach przyniesiono mi do domu bilet do wojska. Trafiłem do Raducza koło Skierniewic i przeszedłem swoje 63 dni szkolenia unitarnego. Po przysiędze wysłali mnie jednak do Warszawy. Gwardia była klubem MSW, wróciłem do piłki, honor schowałem do kieszeni – opowiada.

Buntował się w inny sposób. Przez jakiś czas nosił opornik w swetrze, a kiedy w warszawskim sądzie rejestrowano „Solidarność", Maciek pobiegł zobaczyć, jak Lech Wałęsa odjeżdża do Gdańska autokarem. Śpiewał patriotyczne pieśni, a gdy zobaczył, że okno w autokarze jest otwarte, podziękował Wałęsie w imieniu polskiej młodzieży, bo myślał, że młodzież to on. – Następnego dnia w klubie pułkownik Makowski zapytał mnie, czy chciałbym dostać w łeb pałą. Nie żartował, o wszystkim wiedzieli – wspomina Szczęsny.

Jeszcze jako piłkarz Gwardii siada na ławce rezerwowych reprezentacji Polski prowadzonej przez Wojciecha Łazarka. Później do mieszkania na osiedlu Za Żelazną Bramą przyjeżdża legendarny prezes Widzewa Łódź Ludwik Sobolewski. Maciej dogaduje się co do trzyletniego kontraktu, ma dostać piękne mieszkanie. Piłkarzem Widzewa miał stać się 1 lipca, 11 kwietnia trzepak przygniótł Natalkę. Dwa dni póżniej zmarła.

– Zadzwoniłem do pana Sobolewskiego, odmówiłem przyjazdu. Musiałem zostać w Warszawie, tu była nasza rodzina, tu był grób naszej córki. Podpisałem kontrakt z Legią na pięć lat, na dużo gorszych warunkach. Wiedzieli, że zgodzę się na wszystko. Dorosłem do tego, żeby z tym żyć. Zrozumiałem, że nic gorszego mnie już w życiu nie spotka. Zrobiłem się bezkompromisowy i rogaty. Nikt i nic nie było w stanie mnie zatrzymać.

Córka długo przychodziła do niego w snach, miała na sobie jego koszulę z kołnierzem.

Wojtek, dojrzałość w Anglii

Po ostatnim treningu Maćka z Wojtkiem junior ćwiczy już tylko w klubie. W szkole idzie mu dobrze, chociaż teraz nauczyciele ze szkoły sportowej na siłę przypominają sobie, jak mówił, by obchodzić się z nim lżej, bo kiedyś będzie sławny. Bezkompromisowy i rogaty – jak ojciec – był od urodzenia.

Zwyzywał trenera Marcina Sasala, który prowadząc AON Rembertów przez całe spotkanie ubliżał mu, pytając czy wszystko załatwił mu ojciec. Dużo wcześniej po jednym z turniejów Agrykoli dorobił się półrocznego zawieszenia. Wiedział, że sędzia oszukuje, nie zostawił na nim suchej nitki. Gorzej, że uderzył go głową w klatkę piersiową.

– Piłkarsko dojrzałem późno, dopiero gdy zostałem wypożyczony z Arsenalu do Brentfordu i mając 19 – 20 lat, grałem w ciężkiej lidze. Życiowo dojrzałem trochę wcześniej, przy podejmowaniu decyzji o wyjeździe do Londynu. Dziś jestem pewien, że nie mogłem zrobić lepiej – wspomina Wojtek.

Transfer przeprowadzał Jacek Bednarz, ale spraw pilnował także ojciec. Poinformował Anglików, że muszą dać synowi skończyć gimnazjum. Później walczył a Legią, gdzie wojtek trafił z Agrykoli. Klub nie chciał go puścić do Arsenalu, więc Maciej poprosił o rozmowę z Mariuszem Walterem. W Legii wyżej się nie dało. Nie była to dyskusja o sporcie, piłkach i bramkach. Szczęsny poprosił Waltera, by postawił się na jego miejscu i wyobraził sobie, że ktoś blokuje karierę jego synowi. Legia wyraziła zgodę na odejście Wojtka.