Miś Misza i tłum czekistów

Na krótką letnią chwilę dyskusje o Soczi 2014 ustąpiły miejsca dawnym igrzyskom. Gazety cofnęły się 30 lat wstecz. Piszą głównie o tym, czego nie było widać, czyli o szczególnych środkach zastosowanych przez reżim totalitarny goszczący prestiżową imprezę.

„Na ulicach Moskwy nigdy nie było tylu mundurowych” – pisze „Moskowska Niediela” – cotygodniowy dodatek do dziennika „Izwiestia”. Do pilnowania porządku zmobilizowano 8,5 tysiąca stołecznych funkcjonariuszy. Ze wszystkich regionów ZSRR przyjechało ponad 40 tys. milicjantów.

Pilnowali nie tylko wioski olimpijskiej i ulic, ale także lotnisk, pociągów, dróg wylotowych ze stolicy. Cel był jasny – do Moskwy nieproszona nie może prześlizgnąć się nawet mysz. Tylko część funkcjonariuszy chodziła po ulicach w mundurach – spora część założyła cywilne ubrania.

[wyimek]Wielkie wrażenie robiły pełne półki w sklepach – wspominają Rosjanie[/wyimek]

Ale przy tak ważnej imprezie kluczową rolę odgrywała nie milicja, lecz służby specjalne. Agenci byli wszędzie. Siedzieli na trybunach, w hotelach i w nowo otwartych barach (ascetyczna Moskwa nie miała przed igrzyskami zbyt wielu takich lokali). Schwycili za miotły i ścierki – tylko w wiosce olimpijskiej pracowało ponad tysiąc tajniaków przebranych za sprzątaczy. Wszyscy byli przeszkoleni – w każdej chwili mogli porzucić narzędzia pracy i włączyć się do akcji specjalnej.

A strach przed prowokacją albo zamachem był ogromny. I wynikał nie tylko z tradycyjnej paranoi sowieckich władz, ale także świeżego jeszcze wspomnienia tragicznych wydarzeń w Monachium w 1972 roku (w zamachu zginęli sportowcy z Izraela). Moskwa postanowiła się przygotować i na taką okoliczność.

To właśnie w związku z olimpiadą powstały supertajne oddziały specjalne Alfa i oddziały milicji specjalnego przeznaczenia (OMON), a w sowieckim MSW powstał „departament olimpijski” do koordynowania działań związanych z bezpieczeństwem podczas igrzysk. Decyzję o utworzeniu Alfy szef KGB Jurij Andropow podjął jeszcze w 1974 roku, gdy tylko Moskwa została wybrana na gospodarza imprezy – przypominają „Izwiestia”.

Według tej gazety za kulisami igrzysk odbyło się niezwykłe spotkanie szefostwa MSW z bossami moskiewskiego świata przestępczego. Minister Nikołaj Szczełokow otwartym tekstem postawił mafioso ultimatum: „Jeśli dojdzie choćby do jednego włamania, wszyscy pójdą siedzieć. Jeśli zaś przestępcy wykażą się cierpliwością, nadrobią sobie po olimpiadzie”.

Dostęp do stolicy był podczas igrzysk ściśle reglamentowany. Rosjanie niezameldowani w Moskwie nie mieli szans, by wjechać do miasta – wspominają rozmówcy „Moskowskiej Niedieli”. Także mieszkańcy miasta raczej organizatorom igrzysk przeszkadzali. Dlatego „pozbywano” się ich z właściwą sowieckim władzom przedsiębiorczością – masowo organizowano wyjazdy na budowy w ramach hufców pracy. To dla dorosłych. Dzieci z kolei wyjeżdżały na obozy pionierskie. Odbyła się poza tym wizerunkowa czystka – z miasta wysiedlono bezdomnych, pijaków i prostytutki.

Ale ci, którzy zostali w stolicy, do dziś wspominają olimpijskie tygodnie z rozczuleniem. I to bynajmniej nie sportowe emocje najbardziej utkwiły w ich pamięci. – Największe wrażenie robiły pełne półki w sklepach – opowiadali „Wieczerniej Moskwie” mieszkańcy miasta. Sklepy nie mogły przecież świecić pustkami, gdy przechadzali się po nich zagraniczni goście. Pojawiły się masło, kiełbasa i inne importowane przysmaki.

Na otwartej z okazji jubileuszu wystawie „Pięć kółek pod kremlowskimi gwiazdami” w siedzibie Rosyjskich Archiwów Państwowych zaprezentowano szereg nieznanych wcześniej dokumentów dotyczących olimpiady. Korespondencja między Kremlem, KGB i innymi instytucjami pokazuje „gry, które toczyły się wokół igrzysk”. Można tam m.in. zobaczyć notatkę Leonida Breżniewa do Konstantina Czernienki (numer dwa w KPZR) z 1975 roku, w której sowiecki lider rozważa możliwość rezygnacji z imprezy.